تصویب قطعنامه حق برخورداری از محیط‌زیست پاک، سالم و پایدار توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد

• مجمع عمومی سازمان ملل متحد پیش نویس قطعنامه «حق برخورداری از محیط‌زیست پاک، سالم و پایدار» را با 161 رای مثبت، بدون مخالف و 8 رای ممتنع نمایندگان دولت های روسیه، ایران، سوریه، چین، بلاروس، قرقیزستان، کامبوج و اتیوپی در روز 6 مرداد 1401 (28 ژوییه 2022) تصویب کرد. مفاد این سند دو وجهی حقوق بشری – محیط زیستی و درقالب حقوق بشر بوده که برای اولین بار با حضور نمایندگان کلیه دولت های عضو سازمان ملل متحد (یک مجمع بین‌دولتی جهانشمول) در نیویورک تصویب شد. شایان ذکر آنکه اجرای مصوبات مجمع عمومی سازمان ملل متحد به لحاظ حقوقی تعهدآور و الزامی نیست. سال گذشته اجلاس شورای حقوق بشر در ژنو قطعنامه ای با همین عنوان و مضمون تصویب کرد که زمینه ساز صدور قطعنامه جدید مجمع شد.
• نماینده کاستاریکا در معرفی پیش نویس قطعنامه اظهار داشت که دنیا از سه بحران بزرگ محیط زیستی تغییر آب‌وهوا، ازدست رفتن تنوع زیستی و آلودگی رنج می برد و این قطعنامه با به رسمیت شناختن جهانی حق بشر در برخورداری از محیط زیست سالم پاسخی موثر به این بحران بوده و اجرای مفاد آن تحولاتی در زندگی جوامع را باعث می شود.
• در قالب توضیح رای، نماینده روسیه اظهار داشت: وقتی می توان از یک موضوع به‌عنوان حق بشری سخن گفت که در معاهدات درج شده باشند. نماینده ج. ا. ایران انتقاد کرد که در قطعنامه به اثرات تحریم های یکجانبه اقتصادی به عنوان مانعی برای اعمال حق برخورداری از محیط زیست سالم اشاره نشده است. نماینده پاکستان ضمن اعلام رای مثبت خود، گفت که قطعنامه یک متن سیاسی است و در آن به اصل «مسئولیت مشترک اما متفاوت» اشاره ای نشده است. نماینده انگلیس ضمن تایید قطعنامه، عدم توجه به نقش مدافعین محیط زیست در متن را یک نقص دانست.
• در معاهدات بین‌المللی مربوط به حقوق بشر، حقوق خاصی چون: حق زندگی، حق برخورداری از آموزش و کار، حق آزادی بیان و افکار، آزادی جابجایی، حقوق سیاسی و مدنی، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی، حقوق کودک، حقوق کارگران مهاجر، و …. تعریف، به رسمیت شناخته و تصویب شده و اجرای مفاد آنها به لحاظ حقوقی برای کلیه دولتهای متعاهد الزامی است.
• مشارکت دولت‌ها در فرآیند تصمیم‌گیری در سازمان ملل متحد به این صورت است که پس از تصویب مکرر یک موضوع در قالب قطعنامه، مراتب در یک تجمع بین المللی (مانند مجمع عمومی سازمان یا دیگر گردهمایی بین‌المللی) به‌صورت بیانیه صادر می‌شود. در این مدت نقاط اشتراک جامعه بین‌المللی بیش از گذشته در رابطه با موضوع در متن مورد بحث هویدا و منعکس می‌شوند. سپس زمینه برای مذاکره بیشتر بین نمایندگان کلیه دولتها و تهیه پیش نویس یک سند الزام اور حقوقی برای امضای مقام های دولتهای علاقمند طی یک مراسم ویژه و درنهایت تصویب مجالس ملی قانونگذاری فراهم می شود. اجرای مفاد سند نهایی برای دولتهای متعاهد الزامی خواهد شد.
• رابطه بین حقوق بشر و محیط زیست انکارناپذیر است. سالانه حدود 7 میلیون نفر درجهان بر اثر آلودگی هوا جان خود را ازدست می دهند و بیش ازین تعداد دچار بیماری های تنفسی می گردند. مرگ و میرهای ناشی از انواع آلودگی آب و خاک نیز بی شمار است. خشکسالی‌های ناشی از سویه‌های سنتی و تغییر آب و هوا تهدیدی بزرگ برای امنیت خوراکی و تامین آب شیرین هستند. درشرایط کنونی، «حق برخورداری از زندگی» مردمی که از ضعف ساختارها و سوء مدیریت در مهار آلودگی آسیب دیده و جانشان را از دست می دهند، نقص شده و آلوده کنندگان هم مسئولیتی نمی پذیرند.
• قبل از این، بطور معمول آرای دولت ج ا ایران به قطعنامه‌های حقوق بشری با اعضای جنبش غیرمتعهدها و قطعنامه‌های محیط‌زیستی با گروه 77 هماهنگ می شد که بیانگر نظرات و مواضع دو گروه متشکل از کشورهای درحال توسعه است. آرای مثبت اکثریت دولتهای درحال توسعه به قطعنامه مورد اشاره و آرای ممتنع ایران و سه کشور دیگر درحال توسعه نشاندهنده جداشدن کشور ما از اکثریت کشورهای درحال توسعه در این فرآیند است، اقدام سنت شکنانه ای که جز در موارد بسیار مهم اختلافی تجویز نمی شود.
• اثرات گسترده و ویرانگر تحریمهای اقتصادی بر سلامت مردم، محیط زیست و منابع طبیعی کشور که در اظهارات نماینده ایران در مجمع عمومی به درستی به آن اشاره شده یک واقعیت تلخ بوده و برکسی پوشیده نیست. از اینرو باید با جدیت و سرعت بیشتر به تلاشهای سیاسی برای لغو تحریم ها شدت بخشید. اما همزمان باید دقت کرد که برخی سیاست ها و عملکردهای مخرب محیط زیست کشور که ناشی از سوءمدیریت داخلی و منافع شخصی و سازمانی هستند، به حساب تحریم ها گذاشته نشوند.
• با درک بیشتر و افزایش یافته های علمی درمورد پیامدهای منفی تخریب محیط زیست چون: بارش و سیلاب آنی، تشدید خشکسالی، بیابان زایی و ریزگردها، گرمایش زمین، فرونشست دشتها، کمیابی آب شیرین، نابودی تنوع زیستی، گسترش انواع بیماری ها، افزایش گازهای گلخانه ای و تغییر آب و هوا، حرکت جامعه بین المللی به سمت حفاظت ازمحیط زیست و بهره برداری پایدار از منابع طبیعی بتدریج شتاب بیشتری می گیرد. تصویب قطعنامه مورد بحث در شورای حقوق بشر و مجمع عمومی سازمان ملل متحد یک تحول و قدم جدید در این راستا محسوب می شود. دولت ها باید با شناخت بیشتر از تهدیدهای محیط زیستی و گرایش ها و تصمیم های جامعه بین المللی برای مقابله با آنها، خود را آماده مشارکت بیشتر در فرآیندهای تصمیم گیری و برای همکاری و اجرا هماهنگ سازند، وگرنه دچار چالش های جدید و افزونتری در عرصه های داخلی و روابط خارجی خود می شوند.

چند نکته:
آمار استفاده شده در این نوشتار از تارنمای سازمان ملل متحد گرفته شده است.
درصورتیکه موافق هستید، لطفا در انتشار آن بکوشید.
این نوشتار در بخش «دیدگاه‌ها» در تارنمای https://jaminmansour.net/ درج شده است.
از عزیزان علاقمند به مطالعه موضوع «رابطه محیط زیست و حقوق بشر» دعوت می شود که به دو مقاله منتشر شده در بخش «مقاله ها» در تارنمای بالا مراجعه کنند.